.

အခိင္အခါဝြံ ဒွ္ဝႆႏၲဥတုၿဗဲတဲု ညးမှဳံတန္တဵဒဿံင္ ပႜဲေဒသပယ်ဳႝတံဂမၜဳိင္ပြမဒး႐ုန္ဂၥာန္မံင္နကႝုက ေမၜာန္ အၾကာေဒသဂွ္ ဗက္ကႝုဥတုတံအုိတ္ရ။မာံဟံင္ေကုာံရဲသၠအ္ညးတံ အာဗါက္ၐင္တံဂမၜဳိင္ အေဃာမဗက္ယုိက္ကၜဳင္ၐင္ပႜဲၿဂိဳပ္မြဲဒှာဲဂွ္ ေဍာင္ ၐတ္အုိတ္ဇုိင္တဲတုဲ ေဖ်ံဗအ္ဂၨအ္ဇူတဵဒဿံင္သီုသၠအ္ရဲ ညးေတံဂမၜဳိင္တံအုိတ္ရ။ “ဗီုလႝုေရာရဲဟံင္” “တၛဲဏံေဍံဟြံတုပ္ဗီုအ႐ုိဟ္ဟ္တၛဲေတံေပွာ္ဟာ” “အေရဝ္ေလဝ္သၛိတ္ျဇ--မု ေလဝ္ ဟြံဟီုဂးမြဲသာ္” “မုဒွ္အာေရာရဲ” သၠအ္ရဲအံင္--မာံသာင္မြဲဂွ္သဿာန္တုိန္နကႝုဂလာန္အီအီျဂာင္င္ကု အံင္ အေဃာမငၛဳင္ဂၨအ္မံင္ဂွ္ရ။
“မုဟြံဒွ္ရရဲသာင္” “အဲရံင္ရဲတံဂမၜဳိင္ေလဝ္ေဍာင္ၐတ္ဒဿံင္ဗီုညးဗီုအဲဂွ္” အဲသိင္သာတုိန္ပႜဲစုိတ္ေတံ တုဲအဲခ်ပ္မံင္ရရဲသာင္”
“ဗီုလႝုခ်ပ္မံင္ေရာ” “လဵထၞးကႝုပ႙ုတံညိညကီုေလဝ္ရဲအံင္” “ခုိဟ္ကီုပေရံကီု ပ႙ုဂြံတီ”
“ဗီုဏံရရဲသာင္” “ညးလၛဳႝတအ္ေတွ္--ဟုိတ္ႏူကမ္ကုသႝုခုိဟ္တဲုဂြံစသုင္ဖဲသၟ႘ ဂြံမံင္စံင္ဘဝခုိဟ္ဟ္ ေလဝ္ႏြံ” “ညးလၛဳႝတံပၜန္ဂွ္--ဟုိတ္ႏူဝါတ္ၾကာတ္ စသုင္ဟြံ႐ုပ္ဂပ္တဲု ဒး႐ုန္ဂၥာန္မံင္ ကႝုကေမၜာန္ကါယဗီုပ႙ု တအ္ဂွ္ ပေရင္မံင္စံင္ဟုိတ္ႏူေဍံတုပ္ညးသၠအ္ဂွ္ရ-သိင္သာကႝုဘဝပ႙ုမှိဟ္တံတုဲ-ခ်ပ္မံင္ရရဲသာင္”
“အဝ္ရဲဟံင္” “ျပဟ္ဟ္ဏံမုပ႙ုလၸခ်ပ္ဏီ” “သြက္တၛဲယးဂတေတံ-ဗီုလႝုဂြံဗါက္ၐင္ပၜန္ဂွ္ခ်ပ္ကၜာ” “ၐင္တံႏြံမံင္ဏီဟာ” ၐင္ဟဿဲေတွ္ပ႙ုမုကေမၜာန္မြဲ ဂြံေကၜာန္စအာေရာ---ရဲဟံင္” “ကေမၜာန္အၾကာေဒသ ဏံ ပါဲႏူဗါက္စၐင္တုဲမုကေမၜာန္ေလဝ္ဟြံမြဲ” “အခိင္ၐင္ဏံသဿးရဂြံေကၜာန္စမံင္ညိေတွ္ စဟြံ႐ုံဂပ္ေပွာ္ရဲ-တၛဲယးေတံ ဒှာဲလႝုပ႙ုဂြံဂၜာဲၐင္ပၜန္ဂွ္ ခ်ပ္ညိရဲဟံင္”
“ၾသရဲဟံင္-အဲရဲဏံဒးသဿာန္ရဲမြဲသာ္ပၜန္ရ” “ရဲဟံင္လၸေထဲဏား” “ႏူစရဲဟံင္စုိပ္ကၜဳင္ကြာန္ ခ လံက္ဒန႘ဏံတုဲ ရဲကႝုေဒံရဲၐါဏံရ အဲဆႝုမံင္” “မိမ ရဲတံေလဝ္မြဲေလွ္မွအဲရဲဏံ ဟြံဆႝုမြဲေလွ္ဏီ” “မိမရဲတံ ႏြံမံင္အလႝုအုိတ္ေရာ”
“အဏံရရဲသာင္” “မှိဟ္ပ႙ုတံ တုပ္တဵညံင္ရဵ သတ္ၾကဳတ္၊ သတ္ပှဟ္တံကီုရ” “ေဍာတ္ေလဝ္ဒး ျပဟ္ ေဇှာ္ေလဝ္ဒးျပဟ္ဂွ္ ဒွ္ဝတ္ဓမၼတာလုိက္တံရ” ဆဂးဂွ္-ဒှာဲဟြံေထက္ကႝုဒးျပဟ္ဟြံေသင္ဂွ္ ဒးျပဟ္ဒ တုံေစွ္ဂွ္ ဒွ္ဓဝ္ဂေဟာံျဇအုိတ္ရ”
“ႏူအဝဲအဲရဲဏံဂြံအယုက္ဗှတ္ ထပွ္-ဒၥာံ သှာံေတံဂွ္ ရဲပၜန္ဂတးတံကႝု ပှာန္အလႝုအသ႘ဗဿာတအ္ မ လုပ္မံင္ေပါဲဗတုိက္ညးသၠအ္ဂွ္- ပှာန္ဗဿာတံလုပ္အာပႜဲကြာန္ပ႙ု ညံင္ေရဝ္ေတံတုဲ ေဍံတအ္ဗက္ရပ္ ဗဝ္တာ ပႜဲကြာန္ဂွ္-ေဍံရပ္ဂြံဏာအပါပ႙ုတအ္ကီုရ။ ေဍံေကာ္ဏါ ကႝုယိုက္ကေပါက္မကမ္ ေဍံကႝုအာကေရာံ ေဍံကီု တုဲ လအ္ပြိဳင္ပိတၛဲဂွ္ ဒွ္ေပါဲဗတုိက္ ပႜဲအႀကာကြာန္ ပါင္မဟာ ကႝု ကြာန္ေခါဇာဂွ္ရ။ ဟိုက္ႏူဗုိလ ္ေဇှာ္ေဍံ ၿပအ္လလုဲအာ ေဍံေထဲတဲု သီုရဲဗက္ ဗဝ္တစစာတအ္တံဖအုိတ္ ေဍံတက္ၐုင္ ပ်ဲပ်ာံတဲု သီုကႝုေဍံပန္ဂစုိတ ္ ေထာံအုိတ္ရ။” “ႏူအခိင္ဂွ္အပါပ႙ုေလဝ္ ဟဿဲတုဲ မိပ႙ုမြဲဓဝ္ရေကၜာန္ ဗၥမံင္မှိဟ္ပိ -ဗှတ္ ၇ သှာံတုဲ ညးကၲဳႝဒွ္ ယဲ ဂုိဟ္္ ေဇှာ္ကႝုျဇဟတ္ သုီကႝုလြ႘ဟြံမာန္တုဲ ညးဒးအုိတ္အာလမ်ဳီကီုရ။ ဗြဲႀကဵဏံ မိမ ၐါဟဿဲတုဲ အဲရဲဏံရ ဒးလြ႘လြတ္လဝ္ေဒံဝုတ္ၐါ စႝုကႝုလဿဳဟ္ဏံရ။ တုဲပၜန္ပႜဲကြာန္ေတံဂွ္ေလဝ္ သြက္ဂြံ ေကၜာန္စကေမၜာန္ေလဝ္ ဟဿဲ -ဂြံဗၵဗၵါဲကႝုမသေကာေဒံေလဝ္ဟဿဲ-လက္ကရဲဏံ ဂြံမိင္ပ႐ုိင္ညးၿဂိပ္ဒဵပှာန္ ပႜဲေဒသပယ်ဳႝဏံ သီုဟံင္ျပာ္ ၊ ကႝုမံင္ေဇြာံမ သၛဳတံကီု၊ စုိပ္ကႝုပေရင္ပညာကီု၊ ဗှတ္ၐုိတ္ေထက္ႀကဳိက္ ညး တံ ထံက္ပင္ကႝုမံင္ေဏာင္ဂး” မိင္တုဲ- ခ်ပ္လဝ္ၿပံင္တုိန္ကၜဳင္ကြာန္ဏံရ။ ရဲသာင္”
“အဝ္ရဲ-ဟံင္ အခိင္ကါလရဲ-ဟံင္- တံစုိပ္ကၜဳင္ကြာန္ဏံဂွ္ ေဍံဟြံတုပ္ကႝုကၜာေတံရရဲ” “ဗီုလႝုေဍံဟြံ တုပ္ေရာ လဵထၞးကႝုညိေလဝ္-ရဲသာင္”
“သာ္ဏံရ-ရဲသာင္” “ရဲေလဝ္စုိပ္ကၜဳင္ကြာန္ဏံ မြဲဂိတုျပင္င္ရေတွ္ ဒှာဲရဲေလဝ္တီဂွ္ေလဝ္ႏြံရ။ အ ခိင္ကၜာေတံေတွ္-ကြာန္ဏံ ဟုုိတ္ဒွ္ကြာန္ညးၿဂိပ္ဒဵပှာန္ ကြာန္ဟံင္ျပာ္ေပင္င္တုဲ ေဇြာဝ္မ မပၲံကႝု သၛဳေလဝ္ ႐ုံ႐ုံဂပ္ပ္ဂြံကၜဳင္တုဲ လဿဳဟ္ဏံေတွ္ ဍဳိက္ဍဳိက္ေပင္င္ဂွ္ ဟြံမြဲရ။ တုဲပၜန္ စပ္ကႝုပအပ္ဘာကီု၊လိက္အုပ္ကီု၊ စ ရိတ္ဂိတုအၥာဘာ-ေဢာံတံဂွ္ ဟြံေသင္ဟာ-လၲဴႏူဂွ္သဿးဟြံကဏီ ဂေကာံကြာန္ဏံဂွ္ေလဝ္ မပၲံကႝုဂေကာံ မိမ အၥာ၊ဂေကာံသဿတ္၊ ဂေကာံဒကာဘာတံ နာနာသာ္ဒွ္ကၜဳင္တုဲ ပႜဲမြဲမြဲ ဂိတုဂွ္ ေတာ္ရံင္မၢး အုိတ္မံင္ဟြံ သာေပွာ္” “တုဲပၜန္-ပႜဲကြာန္ဏံကီု၊ အၾကာေဒသဏံကီု၊ ရံင္ကႝုကေမၜာန္ေလဝ္ဟဿဲမြဲသာ္ အခိင္ၐင္ဏံညိရ ဂြံေကၜာန္စမံင္ေတွ္ ၐုိတ္ညးတံကႝုလဝ္-သၛဳ-မြဲဂိတုမှိဟ္မြဲကဝက္ေစဝ္ဂွ္- စဟြံ႐ုံေပွာ္ရဲ--ဟံင္”
“ဟုိတ္ႏူဂွ္ရ အဲရဲဏံဒးတိတ္ေထာံႏူဘာရ။ အဲရဲဏံ မံင္ဂြံဘာဗှတ္ၐုိတ္ ၆ တန္ဂွ္ မိကႝုအပါေလဝ္ ဗ်ဴမံင္ေကၜာန္စေလဝ္ဟြံမာန္ ယဲပၜန္ဂွ္ၐါပိတၛဲမြဲဝါ ဒးလြ႘မံင္တြဳႝ အဲေလဝ္ဟြံဂြံတုိန္ဘာခုိဟ္ဟ္-ႏြံမံင္ဇကုမြဲ ဓဝ္ရေတွ္ ဒးလြ႘လြတ္မံင္ညးတံကီု-ဂြံစသုင္ပၜန္ေလဝ္ ဝါတ္ၾကာတ္မံင္ဂွ္ရ -အဲတိတ္ေထာံႏူဘာတုဲေကၜာန္ ဗၥမံင္ မိမၐါ ဒႝုလဿဳဟ္ဏံရ-ရဲဟံင္”
“ၾသရဲဟံင္” “လဵမံင္ေလဝ္ဟြံတုဲေပွာ္ တၛဲေတံေလဝ္ၾကပ္ဗၜဳိက္ပၜဳိတ္ကၜဳင္ရ။ ပ႙ုတံသြက္ဂြံဆက္ဗအ္ အာပၜန္ဂွ္ “ဟိဟ္ဂး” ပေလဝ္ပေလဝ္ဗအ္ၐင္ဂြံရ-ရဲ”
ညးၐါ ရဲဟံင္ကႝုသာင္ လဵပူပေရာဒဒွ္ညးသကအ္တုဲ ဇူဖဲဂွ္ဆက္ဗအ္အာၐင္ ဒႝုကႝုစုိပ္အာတှဳင္ ကြာန္( ) ဒှာဲေကဝ္ၐင္ေတံရ။ ညးဂမၜဳိင္ သြံၐင္ဟီုဂးမံင္အုိတ္တုဲစဵအာသၛိညးအဲအုိတ္ရ။
ပယ်ာံသဝ္တၛဲ အေဃာဂေကံာမတ္ၿဗဲတအ္ဂမၜဳိင္ ပေကံာပေကဝ္ဒဿံင္လက်န္သြက္ဂြံဂူေစွ္ဂွ္-မတ္ၿဗဲ တံေဂတ္ဟ႘ကၜဳင္အလုံမြဲလၲဴအကးေတံရ။
“ေဒံနန္” “ေဒံၾသန္” “မုေဒံတံညးၐါ သၸမံင္ေရာ” “ဍဳန္မံင္ပုင္သြဟာ” “ေအ” “ေကာစုိပ္ကၜဳင္ ယ်ဟာ-တၛဲဏံ မုေကာဒွ္ဂြံစုိပ္လဇုဲမံင္ေရာ-အ႐ုိဟ္တၛဲေတွ္-ႏူကၜာေဒံတံညးၐါ ဟြံဂြံေစွ္ဘာဏံ ေကာစုိပ္ သၛိကၜာတုဲ -တၛဲဏံေကာလဇုဲမံင္ဂွ္ စဿ႘မံင္ေကာတုဲ ဂြိင္မံင္ကီုရ”
“ေအ-ေဒံ” “တၛဲဏံေကာေလဝ္ ဂၜာဲၐင္ႀကာတ္ ဒးအာေသၛာဲတဲု စုိပ္လဇုဲအာရေဒံတံ” “ႀသ’” “ေဒံ တအ္ဟဂါပ္ဏံမေဒံတံညးၐါဂြံဍဳန္လဝ္ကီုေရာ” ေကာေလဝ္ တၛဲပၜိဳတ္အာတုဲမုေလဝ္ ဟြံဂြံရာန္နင္ကီုရ။
“ေအေကာ” ႏူဂယးၿပဟ္ဏံ ေကာပရအ္လဝ္ကႝု ႀသန္ညးမြဲ (၅B)ဂွ္ ပ႙ုညးၐါမုဟြံရာန္စပႜဲဘာတဲု “ပ႙ုညးၐါ ပေကာံတဲု ရာန္လဝ္ ကကွ္ကွ္ (၅B) ခေဍာင္ (၅B)ဂွ္ဖက္တဲု ဍဳန္လဝ္ကီုရေကာ”ေအ ေအ ေအ” “အရင္ သြက္သြက္ဂြံတုိန္ဘာယးေတွ္ ေကာထပ္ကႝုပၜန္ေဏာင္” “ႀသေကာ”ႏူဇုိင္သဝ္တၛဲဏအ္ ႏူဂေကာ ံညး ေဇှာ္ ကြာန္တံ ဆဝ္ပၛဳဟ္လဝ္မြံသႜိမၢး ခ်းမြဲေစဝ္ ဒးပလံင္ဏာရုင္ေတံတုဲ သြက္ဂြံပေလဝ္ရုင္ ေဖအ္ေၿဗဝ္ ညးတအ္ဂွ္ေလဝ္ မြဲသႜိမှိဟ္မြဲ ဒးအာေကၜာန္ေဏာင္” သာ္ဝြံေဒံဝုတ္ေဇှာ္ ဟံင္မိနန္ ဂွ္လဵထၞးကုေကာ တုဲ ေကာဂ္ွခ်ပ္တုိန္ရ။ “ေအေလဝ္” ဝါတ္ေကြံေကြံရ” တၛဲယးေတံ ယဝ္ဟြံဂြံအာရီုဗင္ပၜန္ဂွ္ ေလဝ္ညးတအ္ ဟီုပၜန္ရ” တဲုပၜန္ပႜဲသႜိပၜန္ေလဝ္ ႀသန္သြက္ဂြံရာန္စ ေခှဝ္ေကဝ္ဂွ္ေလဝ္ႏြံမံင္ (80 B) ရ။”
“အရင္ၐါတၛဲဂြံ စ ဂွ္ရုံရ။ အလီေတံဂွ္ေလဝ္ ဒွ္တၛဲသီေပင္ခႜဲတဲု ေသ႒႘ရာန္ၐင္တံေလဝ္ေဍံဇူက ေကၜာန္အုိတ္ရ။ သြက္ဂြံရာန္စ ေခှဝ္ေကဝ္အရင္အလ႘ေတံပၜန္ဂွ္- ယဝ္ဟြံအာကေမၜာန္ယးေတံမၢးေတွ္ အရင္ဂြံရပ္စပ္ၾသန္ဂွ္ကြာတ္ရ။
“ေအေလဝ္-မုေဍံဒွ္ဒွ္ရ-ၐုိတ္ေခှဝ္သြရေတွ္ ကဝုတ္တုဲတၛဲၐင္ပံက္ေတံမွ-ဗါတ္ၐင္တုဲေကၜာန္ေလဲ ေကတ္ပၜန္” “ကေမၜာန္႐ုီဗင္ဂွ္ ေဒံါဟြံဂြံေပွာ္ေတွ္ အာေထံာကၜာေဏာင္” ညးေတံခ်ပ္တုိန္တုဲဂွ္--
“ေဒံတအ္ညးၐါ-နန္ဂွ္တၛဲယးေတံႏူကၜာဟြံဂြံတုိန္ဘာ-ရာန္ခ်းပႜဲအရာပ္သဿဝ္ေတံတုဲ ပလံင္ဏာခ်း ႐ုင္ဂဥဳဲ “မိင္ဟာ” တုဲပၜန္ ၾသန္ဂွ္ဍဳန္ပုင္ပႜဲသၛိရ-အလႝုလၸအာ-ေကာဏံဂွ္ေလဝ္- တၛဲယးေတံဇူကေမၜာန္တုဲ အာ႐ုီဗင္မြဲတၛဲရ။”
ညးေတံဟီုကႝုေဒံဝုတ္ညးေတံၐါဂွ္တုဲ ဟုံဍာ္ေအွာ္တုဲဒွ္အုိတ္ဂွ္ေကာေဒံညးပိ စပုင္သြ ေကံာေကံာ ဓ႐ုီဓ႐ုီ ည႘ည႘သာသာတအ္အုိတ္ရ။
အခိင္အခါဝြံ မုဟ္က်ာဟြံအုိတ္ဍင္ဏီ ကညင္ေလဝ္စလုပ္ကၜဳင္ညိညတုဲ ဗ႐ုရမ်ာင္က႘ြစက္တအ္ ဂမၜဳိင္ အာကၜဳင္ဒဿံင္ပႜဲအၾကာဍာန္မြဲလစုတ္-မြဲလစုတ္-ဟြံသၠဳတ္ျခာညံင္ရဵပါင္ႀတဵလုပ္တိတ္ဒဿံင္ပႜဲေဒသ ဂွ္ရ။
“အေဃာ-မံင္မဂၨအ္ဗွ္မံင္လိက္ဝတၴဳ ပႜဲသိၛညးေတံဂွ္-သာင္မြဲကြာ္လုပ္ကၜဳင္ပႜဲသိၛဟံင္တအ္ရ။ "ရဲ ဟံင္မုပမံင္ေရာ" ရပ္လဝ္လိက္ဂွ္ ဗွ္မံင္လိက္ဟာ" "ေအရဲသာင္"ကေမၜာန္ေလဝ္ဟဿဲမြြဲတဲု ဗွ္မံင္လိက္ ေဗွ္ ္ရရဲ" တိုန္ကၜဳင္လၲဳဳသၛိဏအ္ေလဝ္ရဲ" "မုကိစၥမိက္ဂြံဟီုေရာရဲ" "တှုဳဟ္သအာင္ဟြံေသင္ရရဲဟံင္" အဲရဲ ဏအ္မိက္ဂြံကၜဳင္ ခ်ပ္စကႝုရဲညိညႏြံမံင္ကီုရရဲ" "ပ႙ုညးၐါေလဝ္ႏူစကေမၜာန္ၐင္ေတံဟဿဲတုဲ စမံင္သဿး အိုတ္ မံင္အရိုဟ္ဟ္ ဂြံစအာဂွ္ေလဝ္ ဒးေဂၜံစမံင္ညးတှဳဟ္တုဲ လအ္ကၜဳင္မၢးၿဇိဳင္မံင္ကႝုပ႙ုေဏါင္ ရံင္ကႝုကေမၜာန္ သြက္ဂြံေကၜာန္ဂွ္ေလဝ္ ဟဿဲေတွ္ ေဍံဟြံဒွ္ေပွာ္ ပ႙ုညးၐါဒးေကၜာန္ကေမၜာန္ေဏါင္" ရဲဟံင္" "ဗီုလႝုဂြံေကၜာန္ ေရာလဵစမ္ရဲသာင္" ႏူစဂၜံင္ကြိံစက္ဏံပံက္တဲု ရဲလုပ္ေကၜာန္စမံင္ဍဳင္ေသံေတံ အရိုအ္အ္တၛဲ လုပ္တိ္တ္ အာကၜဳင္မံင္ၿဂဳၿဂဳဂွ္" အဲညာတ္တဲုအဲမိက္ဂြံကေသအ္ရဲဟံင္" ပ႙ုညးၐါေလဝ္ လုပ္ေကၜာန္စကေမၜာန္ ပႜဲႜဍဳင္ ေသံေတံကီု " "မုဟိုတ္ေရာဟီုမၢး ယဝ္ခါရပ႙ုညးၐါအာေကၜာန္စပႜဲဍဳင္ေသံ ေတံမၢးသြက္မိမအဲဏံကီု" မု ဟိုတ္ေရာဟီုမၢး ယဝ္ခါရပ႙ုညးၐါအာေကၜာန္ပႜဲ ဍဳင္ေသံေတံမၢးသြက္မိမ အဲဏံကီု သြက္ေဒံဝုတ္ရဲဟံင္ၐါ ဂွ္ကီု ဂြံစသုင္အာ ဂြံတိုန္ဘာမာန္ အဆက္က္ဂွ္ေတွ္ ေဍံဟြံေႀကပ္ႀကတ္ ရရဲ " အေဃာသာင္ဟီုထၞးမံင္ဂွ္ "ရဲသာင္ ဟီုမံင္ဂွ္ဒးမံင္ဖအိုတ္ရ။ ဆၢးရံင္ကႝုအဲရဲဏံေတွ္ ရဲသာင္ညာတ္ မံင္ရ ေသင္ဟာ" "ေဒံဝုတ္ နန္-ၾသန္ ၐါဏံရႏြံမံင္ေတွ္-ယဝ္အဲဟာေထာံပၜန္မၢးေဒံအဲၐါ သြက္ဗၵဗၵာဲအာဂွ္ဟဿဲရ။ တုဲပၜန္ေဍံတအ္ညးၐါဂွ္ ေလဝ္ဒွ္မံင္ေဒံၿဗဵသီုၐါတုဲ "ရဲသာင္ခ်ပ္ရံင္စမ္" သြက္အဲရဲဏံသဿးရေတွ္ကိစၥဟဿဲမြဲသာ္ရ"
သာ္ဝြံဟံင္ကေလင္လဵထၞးကႝုတုဲဂွ္-
"ရဲဟံင္ဟီုဂွ္ေလဝ္ဒးမံင္ရ" "ဆဂးရံင္ကႝုေဒံဝုတ္ရဲဟံင္ၐါဂွ္ေလဝ္အဝ္တဿာလအ္ရေတွ္ သြက္ဂြံမံင္စံင္ ဂြံစသုင္အာ ဂြံတန္အာဘာဂွ္ေလဝ္ မုလၸဂြိင္မြဲသာ္-တုဲပၜန္ဟီုမၢး ပႜဲသိၛအဲရဲသာင္ဏံေလဝ္ ႏြံ မံင္ မိကႝုအပါၐါဏံရေဏာင္ေတွ္- သြက္ဂြံဒွ္အာသၠအ္အဖဝ္ညးတံကီု သြက္ဂြံရံင္စံင္အာသီုညးသီုအဲဂွ္ ေလဝ္ အဲရဲဏံခ်ပ္လဝ္ကႝုမိကႝုအပါတုဲမံင္ရ"
"မုရဲဟံင္လၸဂြိင္မြဲသာ္" "ပ႙ုညးၐါဂွ္- သြက္ဂြံဂြံၾသန္ေကၜာန္တုဲမွ မိမအဲကီုေဒံဝုတ္ရဲကီု ဂြံမံင္လွဲ လးေဏာင္" သာင္လဵထၞးကုဟံင္သာဂွ္တုဲ ဟံင္ခ်ပ္တုိန္မြဲလစုတ္ဂွ္တုဲ စုိတ္လုပ္စသြက္ဂြံေကၜာန္စပႜဲဍဳင္ ေသံေတံရ။
"ရဲသာင္-ကႝုကသပ္ဂွ္ခုိဟ္ေကြံေကြံ" "ဆၢးျပဟ္ဟ္ဏံသြက္ဂြံအာကီု သြက္ဂြံေကၜာန္ကေမၜာန္ ကီု အဆက္ေလဝ္ဟဿဲ ၾသန္စရိတ္အာဂွ္ေလဝ္ဟဿဲ ဗီုလႝုဂြံအာဂွ္ေရာရဲ-သာင္"
"ရဲဟံင္သြက္အာဂွ္ေလဝ္-မုလၸဂြိင္ ႏူဂေဏံေတံ- ရဲညးမပၜဳပ္စမှိဟ္ လုပ္ဍဳင္ေသံေတံ ကၜဳင္ပႜဲ သၛိအဲရဲဏံ တုဲ ကေမၜာန္သြက္ေစွ္ဂၜဳင္-ၾသန္ဂိတုခုိဟ္ဂြံတုဲ ေဍံႏြံပဿိက္ကႝုမှိဟ္ဂြံေစွ္ဂၜဳင္ စရိတ္အာကီုဂွ္ လၸဂြိင္ေကၜာန္ဂြံ တုဲမၢး ေလဲကႝုေဍံတံဂြံရ-ရဲ"
"ျပဟ္ဟ္ဏံမှိဟ္အာဂွ္ ေဍံတံဖန္ဖက္ေကတ္ဖအုိတ္ေဍံဟီုလဝ္ကႝုအဲရဲဏံရ" "တုဲပၜန္ကေမၜာန္ဂွ္ေလဝ္ မြဲဂိတုမၢး ေအာန္အုိတ္ -၄၀၀၀ B ဂြံတုဲေကၜာန္ၐါဂိတု တုဲမၢးေလဲေျပရ။ ေသွ္ႏူဂွ္ေတွ္ ဂြံၾသန္ျပင္ဖ်ဵသၛိရဒွ္ရဲ ဟံင္"
" ဟီုအဂွ္ေတွ္ ဆလအ္မွဂြံအာဂွ္ေရာ ရဲသာင္" "အလ႘ေတံ ပယ်ာံသဝ္တၛဲ ေဍံကႝုကြာ္အာလၸာ္ဍာန္ဒႝုသၠဲ ကြာန္ဏံ မြဲလစုတ္တုဲ ေလာန္ၐက္ဂိတ္ပှာန္ေသံတုဲမၢး ဂြံဍဳိက္ကြ႘စက္ဒႝုကႝုစုိပ္ ဒှာဲကေမၜာန္ေတံရ။ " ပ႙ုညး ၐါဂွ္ေလဝ္ တၛဲယးေတံသြက္ဂြံအာဂွ္ ပေလဝ္ပေလတ္လဝ္ဂၜိက္ယာတ္ကီု" " သီုကႝုဗၠန္စပႜဲ သၛိတံသီုေဒံရဲ သီုမိမရဲအဲဏံ ဂြံမံင္ကေရာံမိကႝုအပါအဲရဲဏံဂွ္ေလဝ္ ပ႙ုညးၐါဒးအစ႘အဇန္လဝ္ေဏာင္"
ညးၐါ ဟံင္ကႝုသာင္ ဖန္ဖက္ပႜဲသၛိခ်ဳိတ္ပၜဳိတ္ုတဲုဒွ္အုိတ္တုဲ ပယ်ာံသဝ္တၛဲ အခိင္ၐုိတ္ ၇း၀၀ နာဍ႘ဂွ္ အၾကာ ညးလုပ္အာကၜတ္ေကၜာန္စပႜဲ ဍဳင္ေသံဂမၜဳိင္ဗက္အာမြဲကေရာံမြဲဂေကံာ ေလာန္ၐက္တိတ္ႏူကြာန္စုိပ္ဒႝုမြဲ ဒှာဲဂွ္---
" ေဟံ---ေဟံ" "လၸၿဂိပ္---လၸၿဂိပ္" ရမ်ာင္သဿိင္ဗၜာဲေသံ (ပလိပ္ေသံ) မိင္တုိန္သီုညးဖအုိတ္ဂွ္တုဲ လကုိတ္ ၿဂိပ္မံင္ ဗီုညးဗီုအဲ သီုကႝုသာင္ကုဟံင္တံအုိတ္ရ။ ဂြံမြဲလစုတ္ဂွ္ ရမ်ာင္ပလိပ္ေသံသၛိၿဇအာတုဲ ညးပလံင္ ထၞးဂၜံင္ဗက္ေကာ္ပေကံာရဲၿဂိပ္တံဂွ္ သာင္ကႝုဟံင္ၿဂိပ္အုပ္ဗၜးအာပလိပ္ရပ္ဟြံဂြံရ။ ေသွ္တဵဒံဿင္မှိဟ္ဗှတ္ ၐုိတ္ ၇ တၜဂွ္ဗၜးအာကီုတုဲ ပါဲႏူဂွ္ ပလိပ္ရပ္ဂြံဏာကီုရ။ ပေကံာမှိဟ္ေသွ္မံင္ဂွ္တုဲ စုိပ္အာဒှာဲကေမၜာန္ေတံ အုိတ္ရ။
ေလာန္အာ-၃-ဂိတု
က်ာၐ႘ေလဝ္ကပုိတ္မံင္သီသီ-တၛဲေတံေလဝ္ေစွ္မံင္ဍာ္ၐ႘သုိက္သုိက္ ဗ႐ုလပွ္ၐ႘ကႝုဗရုရမ်ာင္စက္ဂၜဳင္ႏွဵတုဲျဗဳ ကႝုဒံဿင္ရမ်ာင္-ဟံင္ကႝုသာင္ညးၐါ ဂတူဗႝုဒံဿင္လၸဒုိဟ္ဗလုိတ္ေတံဂွ္။
" ရဲသာင္---ပ႙ုတံညးၐါေလဝ္ စရိတ္ဂၜံင္လုပ္ကၜဳင္အဏံဂွ္ ေလဲေျပအာအုိတ္ရေတွ္ ပႜဲဂိတုဏံ ဂၜဳင္လုပ္သင္ မၢး ေကတ္ၾသန္တုဲျပင္ဖ်ဵသၛိေဏာင္ေနာ္ရဲသာင္" "ေအရဲဟံင္---အပါတ္ဏံေတွ္ ပ႙ုဂြံျပင္ဖ်ဵသၛိရဒွ္ အဲေလဝ္ ဂိြင္မံင္လၸာ္သၛိေတံကီုရ" " ဗီုလႝုဂြံစသုင္မံင္ေရာဟြံတီရ-ဟံင္" " ဟလႝုဂြံပေရာ-မင္ဂၜဳင္တုဲမွ ပ႙ုဂြံျပင္ေလဝ္ ရဲ"
အေဃာညးၐါသာင္ကုႝဟံင္ တက္မံင္က်ာညးသကအ္ဂွ္-----
" ေဟံ---သာင္ကႝုဟံင္ညးၐါဂွ္ကၜဳင္ဏံစမ္" " ယြံအၥာစက္ ကၜဳင္ယ်-ကၜဳင္ယ်" "ေဗွ္တံညးၐါဂွ္ေလဝ္ ႏူစ စုိပ္ကၜဳင္အဏံ မုေရာဟြံစသုင္ဗီုညးတှဟ္မြဲသ္" "ရံင္ညးတှဟ္ပႜဲဂၜဳင္ဏံ မိပ္ၿဇိပ္မံင္ဖအုိတ္ ေဗွ္တံညးၐါဓဝ္ ရ -လၛဳလၛန္မံင္တႝြဳ-မုေဗွ္တံခ်ပ္မံင္ေရာ-လဵစစမ္" " ပ႙ုညးၐါဂွ္ ခ်ပ္မံင္လၸာ္ကြာန္ကီု သီုကႝုမိမေကာ ေဒံတံကီုရ-အၥာစက္"
" ၾသဟဂွ္ဟာ" " ဟြံဂြံေပွာ္" "ေဗွ္တံညးၐါေလဝ္ဒးမံင္ မိပ္ပ္ၿဇိပ္ပ္ဗီုပ႙ုကီုေဏာင္" " မုလၸကူခ်ပ္မြဲသာ္" " ဟိဟ္- လၛဳဂြံေျပကီု သုင္ေထာံအရက္ညးမြဲ-မြဲခံက္" ညးၐါဟံင္ကႝုသာင္ သီုကႝုေဖက္ဂေကံာဂၜဳင္တံဂမၜဳိင္ဂွ္ ကီုဟြံဂံင္စးအမိင္ သီုကႝုသုင္အရက္လုပ္တုိန္ရ။
ေလာန္ၐက္တာဗှတ္ မြဲသတၲဟတုဲ ဂၜဳင္ကေမၜာန္ဂမၜဳိင္တံ လုပ္စုိပ္ကၜဳင္ေသှဟ္သင္-မဟာဇ်ာဲ-ဂွ္အုိတ္ရ။ အခိင္ဂွ္ဝြံ ေကာန္ကေမၜာန္ဂၜဳင္တံ ဂမၜဳိင္ေလဝ္တုိန္ေဝင္လၲဴသင္ဗီုညးဗီုအဲ အုိတ္တုဲ-သာင္ကႝုဟံင္ ညးၐါဂွ္ ေလဝ္ သြက္ဂြံျပင္ဖ်ဵၾသန္ပႜဲသၛိဇကုဂွ္ အာေကဝ္ၾသန္ပႜဲေသ႒႘ ညးေတံရ။
" ေဟံ---သာင္ကႝုဟံင္ ညးၐါဂွ္မုကိစၥေရာ" ''သာ္ဏံရေသ႒႘" "ပ႙ုညးၐါအရင္ဂိတုဏံဂြံျပင္ဖ်ဵၾသန္ဂွ္ ကၜဳင္ ေကတ္ၾသန္ပႜဲေသ႒႘ရ-ေသ႒႘" "မုၾသန္ေရာ ေဗွ္တံ" "အစေဗွ္တံလုပ္ကၜဳင္လဝ္ကေမၜာန္အဲဂွ္ ရဲပၜဳပ္လဝ္ ေဗွ္တံညးၐါဂွ္ ေဍံေကတ္ဏာေလဝ္ၾသန္အဲ-၃၀၀၀၀- B ဂွ္ ေဍံကႝုေဗွ္တံကၜဳင္ေျပတုဲ ေဍံပအပ္ေလဝ္ကႝု အဲရ" " ေဗွ္တံညးၐါေကၜာန္ဂြံလဝ္ ၃ ဂိတုဏံဂွ္ ဟြံေျပဏီေပွာ္-ေသွ္မံင္အရင္-၃-ဂိတုဏီေဏာင္-ေဍံဟြံ လဵစကႝုေဗွ္တံေပွာ္ဟာ" " ညးဟြံလဵစကႝုပ႙ုရ-ေသ႒႘-ညးဟီုလဝ္ကႝုပ႙ုဂွ္ ေကၜာန္ၐါဂိတု တုဲမၢးစရိတ္ဂၜံင္ပ႙ုညး ၐါလုပ္လဝ္ဂွ္ ေျပတုဲေဗွ္တံေကတ္ၾသန္ဂြံရ" "သာ္ဏံညးလဵလဝ္ကႝုပ႙ုတံရ-ေသ႒႘"
"ၾသဟဂွ္ေဏာင္ဟာ" " ဟီုဟဂွ္ေတွ္ ေဗွ္တံညးၐါဒးအာ အလီကႝုေဍံတံယ်" "ဆၢးမုေဗွ္တံ ညးၐါလၸဒွ္ ဓဝိင္ညိ" " ရံင္ကႝုေဗွ္တံ ညးၐါေလဝ္ေကၜာန္မံင္ကေမၜာန္ပႜဲအဲ ခ်ဳိတ္ပၜဳိတ္ေကြံ" " သြက္ေဗွ္တံဂြံျပင္ဖ်ဵၾသန္ ပႜဲသိၛဂွ္ေလဝ္ အဲဖန္ဖက္ကႝုညိေဏာင္" " ျပဟ္ဟ္ဏံ အဲဆာန္ဍဴေဗွ္တံတုဲ ေကတ္ဏာၾသန္ညးမြဲ-၁၅၀၀ B "ဏံကၜာတုဲ ေကၜာန္အာပႜဲအဲေျပအာတုဲမၢး အဲကႝုေဗွ္တံညးၐါေပင္င္္ေဏာင္" "မိင္ဟာ" "လၸၿဂိပ္ ေထာံႏူကေမၜာန္အဲဏံဏး"
"ယြံ-ေသ႒႘" " လၲဴေသ႒႘ေလဝ္ပ႙ုဟြံဝုိတ္ဂုဏ္ရ" " ကေမၜာန္ေသ႒႘ဂွ္ေလဝ္ ခ်ဳိတ္တ္္ပၜဳိတ္တ္္ ပ႙ုဆက္ေကၜာန္အာပၜန္ေဏာင္ -ေသ႒႘" " ေအ-ေအ-ခုိဟ္ၾသန္ရ"
ညးၐါ-သာင္ကႝုဟံင္ ဂြံၾသန္-၃၀၀၀ B ဂွ္တုဲ သြက္ဂြံျပင္ဖ်ဵဏာသၛိေတံ အာဆက္ဖုင္ရ။
"ဟဲလုိ" "ေဒံနန္ဟာ"
"ယြံေကာ" "ေဒံနန္ရ"
"ေဒံတံညးၐါကီု သီုကႝုမိမသာင္တအ္ မိပ္ၿဇိပ္မံင္ဖအုိတ္ရဟာ" "ယြံေကာ-မိပ္ၿဇိပ္မံင္ဖအုိတ္ရ-ေကာ" "ေအ-ေဒံနန္" " ဂိတုဏံေကာတံညးၐါ ၾသန္တိတ္လဝ္ ပိလၛီရတုဲ လဵစကႝုမိမသာင္တံကီု ဂိတုဂတဏံမွ ပ႙ုညးၐါျပင္ကႝုဂၜိဳင္င္ပၜန္" "တုဲပၜန္ေဒံတံညးၐါသြဟ္လိက္တုဲယ်ဟာ" "ေအေကာ-ဂိတုဏံရ သြက္ဂြံသြဟ္ လိက္ဒုတိယဂွ္ ေဒံတံညးၐါဂွ္ေလဝ္ ဂြံသြဟ္မာန္ဂွ္ ဂၥာန္မံင္သီုညးၐါရ။ မြဲသာ္ပၜန္ေလဝ္ မံင္ဒံဿင္သၛိ မိမ သာင္တံဂွ္ ေျပျပံင္မံင္ ညံင္ေကာန္ကႝုမိမအရင္ကီုရ။ မုေလဝ္ေကာလၸ ဂြိင္မြဲသာ္ညိ" " ေကာတံညးၐါ ေကၜာန္မံင္ကေမၜာန္ေျပျပံင္မံင္ကီုရဟာ"
" ေအ-ေကာတံညးၐါေလဝ္ ေကၜာန္မံင္ကေမၜာန္ေျပျပံင္မံင္ကီုရ။ လဵစကႝု မိမသာင္တံကီုေနာ္- တုဲပၜန္သီု ညးဖအုိတ္ဂွ္ စြံဂ႐ုကႝုပေရင္ထုတ္ယုက္အုိတ္ညိေနာ္ေဒံ" ဟံင္ကႝုသာင္ညးၐါ ပေရင္ဇကုဒးလဝ္အလီဂွ္ ေလဝ္ ဟြံလဵစကႝုလၸာ္သၛိတုဲ ကေလင္ေစွ္အာဂၜဳင္ေတံအုိတ္ပၜန္ရ။
ႏူဂယးျပဟ္ဂၜဳင္ကေမၜာန္ဂမၜဳိင္ကေလင္လုပ္ကၜဳင္သင္မြဲဝါပၜန္ဂွ္---
"ေဟံ---သာင္ကႝုဟံင္ညးၐါဂွ္" "ကၜဳင္" "တုိန္သင္ေဏာင္" " လၸလၛဳမံင္ပႜဲဂၜဳင္ဂွ္" " လၛဳဂြံေျပဗက္ကၜဳင္က ေရာံပ႙ု အာပႜဲေဆာင္ကါရာအဝ္ေကေတံေဏာင္" " သီုဂြံဒေယွ္ဒြက္" "သီုဂြံဗႝုေဝင္ မှိဟ္ၿဗဵေသံေက်ာဝ္ဝ္ တံ" "ကၜဳင္" သာ္ဝြံသၠအ္ရဲဟံင္ကႝုသာင္တံ ဂမၜဳိင္ေကာ္ကႝုအေဝင္ပႜဲေဆင္ဖ်ာ ကာရာအဝ္ေကေတံတုဲဂွ္"
"ေကြံေဏာင္ရဲ-ဟံင္" " ပ႙ုညးၐါမြဲအလန္ေလဝ္ဟြံေကင္အာေဝင္မြဲေလွ္ ေတွ္" "ေဍံဟြံဒွ္ေပွာ္" " အဲကႝုရဲ ညးၐါရအာမြဲစြံရဲအာေတွ္အဲေလဝ္အာကီုရ" " အာေတွ္အာရ ရဲသာင္"
သာင္ကႝုဟံင္တံေလဝ္ဗက္အာကေရာံ သၠအ္ရဲေကာန္ဍဳင္ညးေတံတံအုိတ္ရ။ ေကာန္ဂၜဳင္ဂမၜဳိင္တံေလဝ္ သီုကႝု စသုင္ေဝင္ျဂာင္ဗက္မိပ္မံင္ဗီုညးဗီုအဲရ။ သာင္ကႝုဟံင္ေလဝ္ ကေရာံသၠအ္ရဲဂမၜဳိင္ သီုစသီုသုင္ ေဝင္ျဂာင္ဗက္မိပ္အာဒံဿင္ သီုကႝုဟြံကူခ်ပ္လၸာ္သၛိဌာန္တုဲ ဗြဲႀကဵဏံ သာင္ကၲဳႝဒွ္ယဲ AIDS သီုကႝုလြီဟြံမာန္ ဒးခ်ဳိတ္အာတုဲ ဟံင္ဂွ္ေလဝ္ ေစာဲစပ္ကႝု ဂဥဳဲဝိဝိင္ ဘိင္ဗၞဴဂွ္တုဲ သီုကႝုစဵဟြံမာန္ ေဝင္မိပ္အာၾကာန္ဒံဿင္ဒႝုကႝု လမ်ဳီဒးအုိတ္အာသီုညးၐါရ။

ေကာန္ငၛာ္မန္အုိတ္သီု ေဆာံေလင္ကၜဳင္ပႜဲပေရင္ပညာ၊ ပေရင္ထက္ယုက္၊ ပေရင္
မံင္စံင္စသုင္ေကုံာပေရင္ထံက္ပင္ဂမၜဳိင္ဂွ္ဂကူမန္တံညာတ္ေကတ္လဝ္တုဲတုဲေရာင္။ ဗြဲေတဿင္ ေကာန္ငၛာ္မန္မှဳံတန္တဵဒဿံင္ ပႜဲေဒသပယ်ဴႝေကုံာဒှာဲဝါဲလီု (IDPs)တံ အေခါင္အရာပေရင္ဒုင္စ သုင္စပ္ကႝုပေရင္မံင္စံင္စသုင္၊ ပေရင္ပညာကႝုထက္ယုက္၊ ပေရင္ဂီုကၜဳီေကုံာ ပေရင္ေဖါအ္ ေျဗဝ္ဂမၜဳိင္ဟြံဍဳင္ေပင္။
ပေရင္စသုင္ဟြံဍဳိက္ေပင္တုဲ စႏၶာယွ္အ္ေစွ္ဒွ္ယဲ စှအာဟာရဟြံဍဳိင္ ေပင္ဂၜဳိင္ရ။အေခါင္္ အရာဂြံဆက္လၛတ္အာပေရင္ပညာ ကဆံင္သၜဳင္ဂွ္ေလဝ္ဂၜံင္ေကၜံမံင္၊ ဂြံ လြ႘ယဲပႜဲ႐ုင္ဂဥဳဲ ဂွ္ေလဝ္ ဂဥဳဲဟြံ႐ုံဂပ္ဟြံစုိပ္တရဵဍာန္ေကၜံမံင္၊ ဂြံေကၜာန္ကေမၜာန္ေဖာအ္ေျဗဝ္ ေလဝ္္ ေခါင္ဗၜးၐးသၜးပြးဟြံမြဲ ဂၜံင္ကၜက္မံင္ ဟုိတ္ႏူဂၜံင္ဍာန္ေကၜံကၜက္မံင္တုဲ ေကာန္ငၛာ္မန္တံ အေခါင္္ဒုင္စသုိင္စပ္ကႝူအေခါင္အရာေကာန္ငၛာ္ ဂၜးကဝ္ဂမၜဳိင္ေယာင္ယာကၜဳင္၊ ေဆာံေလင္ ကၜဳင္တံဂွ္ ဆက္တုဲသၛ႘ဂၜိပ္ခါတ္အကာဲသဿဝ္ေတံစုိအ္။

(၁)အကာဲအရာပေရင္မံင္စံင္စသုင္ေကာန္ငၛာ္မန္
ေကာန္ငၛာ္မန္မတန္တဵဒဿံင္ပႜဲေဒသ ပယ်ဳႝေကုံာ (IDPs) ဒှာဲဝါဲလီုတံဝြံ ဗြဲေတဿင္ မိမ ညးတံကၜဳင္ ႏူဗဒုိဟ္ဟံင္ျပာ္မန္ မှဳံပႜဲဍဳင္ေသံတံ ဂၜဳိင္ရ။ ဟံင္ျပာ္မန္တံစႏူ ၁၉၉၀ စႝုကႝုစုိပ္ ၁၉၉၄ ေလၵာဝ္ကသုီဂွ္ ႏြံဒံဿင္ပႜဲတိဍာ္ေသံရ။ ပေရင္မံင္စံင္စသုင္ေကာန္ငၛာ္တံႏူ ဂေကံာ BBC ထံက္ပင္ကႝုေဇြာံမ ဍဳိက္က္ေပင္င္တုဲ ေျပျပံင္မံင္ညိိဟီုစဂြံေရာင္။ ၁၉၉၄ အခိင္ၿဗဲဂူဂွ္ ပှာန္ေသံတံဟြံကႝုမံင္ ညးဒွ္ဒဒုိက္ (ဟံင္ျပာ္မန္) ပႜဲတိဍာ္ေသံတုဲ မိမေကာန္ငၛာ္မန္္တံ ဒးၿပံင္တိတ္ကၜဳင္ႏူဍဳင္ေသံ ဗြဲအဓမၼရ။ ဟုိတ္ဒွ္သာ္ဂွ္ရ ေကာန္ငၛာ္မန္တံ စုိပ္ကၜဳင္ေဒသ ပယ်ဴႝ ေကုံာ ဒှာဲဝါဲလီုေကာ္ဗဒုိပ္ ခလံက္ဒန႘၊ ပ လုိင္ဂ်ပန္၊ တာာဒိင္၊ ဖှင္ပိန္္၊ေစာဝ္ချဗဳ၊ ေကှာတ္ၐ႘ ေရဝ္ေကုံာ ခ႐ုိင္ထဝါဲ ကေရာံမိမအိန္ထံင္ ညးတံအုိတ္ေရာင္။

အခိင္ေတံပေရင္ ဂီုကၜဳီ ေကာန္ငၛာ္မန္ ပႜဲေဒသပယ်ဴႝ (က်ာ္ပိ) ဂွ္ပေရံ ေကြံ ေရာင္။ ၁၉၉၄ ဂိတု ဇူလုိင္ဂွ္ပှာန္ဗဿာတံ ထၸက္ပှာန္လုပ္စံင္ေထာံ ဟံင္ျပာ္မန္ကြာန္ ဖလးဒုန္ ဖၚ တုဲေကာန္ငၛာ္ မန္တံပါဲဘဲပှာန္ ၿဂိပ္ဒဵ လုပ္ဍဳင္ေသံ ကေရာံမိမညးတံမြဲဝါ ပၜန္ရ။ မံင္စံင္စသုင္္ အာ အၾကာၿဗဲအၾကာတၛဲတုဲ တိတ္အာကေရာံ မိမမန္တံ အပႜဲတာဲလးလဝ္သၜျဗာတ္၊ ရာရဗာ၊ သကဝ္ကဿ႘လဝ္ကႝုယာတ္ ရာဗါကၜဳင္ႏူဟံင္ျပာ္ (ယာယ႘) တံဂွ္အုိတ္ရ။ ၁၉၉၅ ဂိတုဂ်န္၊ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိကႝု အလႝုအသ႘ပှာန္ဂြံ တင္တုပ္စုိတ္ေဒါံ ပန္ေပွာ္တုဲပေရင္ဂုီကၜဳီ ေကာန္ငၛာ္မန္ တံ ခုိဟ္တုိန္ညိတုဲ ပေရင္ၐုိဟ္လလမ္ဂြံကၜဳင္ညိညရ။ ပေရင္စသုင္ဂွ္ ႏူ BBC ဆက္ထံက္ ပင္မံင္ေဇြာံမ တုဲစသုင္ဟြံကႜန္ျဂက္ရ။ လႀကဵဏံ ႏူ BBC (TBBC) ယွအ္ေထာံပေရင္ ထံက္ပင္ ေဇြာံမ သုိက္က္တုဲစုိပ္ကၜဳင္ သှာံ (၂၀၁၀) ဏံ ပန္ဂအုံမြဲဂအုံ (4/1) ေဟင္ ေဝန္ဒံဿင္ရ။
ပႜဲဂိတု ဧၿပ႘ ၂၄ ၂၀၁၀ ဂွ္ အကာဲအရာဂကူမန္ၿပံင္လွာဲကၜဳင္မြဲ ပၛံက္ပၜန္ရ။ တၛဲဝြံ ပှာန္ဗဿာတံ စကာအပ္လြဟ္(ဒဗကမ) ဒပ္ပှာန္ဗၜးၐးေကာန္ဂကူမန္တုဲ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိဟြံအပ္ လြဟ္ လေလာင္ၾတးဏာတုဲ ကြာန္မှဳံေဒသ ပြ႘ဳပြဴဗဟႝု ေစာဝ္ချပဳ၊ပှင္ပိန္၊ သုဝဏၰဘုံ ေကုံာ ေဒသက်ာ္ပိ၊ခလံက္ဒန႘၊ဗလးဒုန္ဖၚ၊တာဒိင္၊ ပလုိင္ဂ်ပန္တံဗြဲမဂၜဳိင္ ဂြိင္ေဖက္ေပါဲပှာန္ဒွ္တုဲ ေကာန္ငၛာ္မန္တံ ဂမၜဳိင္မှဳံေဒသတံဂွ္ ၿပံင္ပဆုဲဏာလဝ္ ပႜဲေဒသပေရင္ဂုီကၜဳီႏြံရ။ ေကာန္ငၛာ္ မန္တံ ဒွ္မံင္ကြးဘာဖအုိတ္တုဲ ေကာန္ငၛာ္လၛဳႝတံ ဒးေဒါံဇူလဝ္ဘာရ။ အခိင္ညးခ်ဴလိက္ဏံႏြံ မံင္ပႜဲ ပှင္ပိန္ဂွ္ေကာန္ငၛာ္မန္ (၃-၄)တန္ၿပံင္ တိတ္အာႏူကြာန္ကုကြ႘စက္ဂွ္ဂြံဆႝုညာတ္ေကတ္ ရ။ ဨဝြံျပႆနာပေရင္ ဍဳင္ကြာန္ေရာင္ ညးခ်ဴလိက္ဏံကၜးလဝ္ရ။

(၂)အကာဲအရာပေရင္ပညာကုႝပေရင္ထတ္ယုက္ေကာန္ငၛာ္မန္
စႏူသှာံ ၁၉၉၆ ကြးဘာတန္သၜဳင္ (ည႘သာ) ဘာေကာန္ဂကူမန္တံဂမၜဳိင္ ဂြံအေခါင္ သြဟ္လိက္ (၁၀)တန္ ပႜဲေပါဲသဿာန္လိက္အလႝုအသ႘တုဲ သြက္ေကာန္ငၛာ္သဿတ္မန္တံ ပါင္ၾတင္ ပေရင္ပညာပံက္ကၜဳင္မြဲလပၚရ၊ ဟုိတ္ဖႝုကလိဂြံ ႏူေဗာ္ေဒါံပန္ေပွာ္ေလဝ္စဿ႘စဂြံရ။ ႏူဂွ္မြဲက ဆံင္ ပႜဲဘာအလႝုအသ႘ဟြံဂြံအေခါင္ဗေတာန္လိက္ပတ္မန္တုဲ သြက္ေကာန္ငၛာ္မန္အပႜဲဍဳင္ဗဿာေကုံာ ေဒသပယ်ဴႝဂွ္ ၁၉၉၇ စသုိင္ခှံပတုိန္ဘာေကာန္ဂကူမန္ တန္မူလ၊ တန္ေလၵာဝ္၊ တန္ သၜဳင္အုိတ္ရ။

စုိပ္ ၂၀၁၀ ဘာေကာန္ဂကူမန္ မှဳံသဿဝ္အုပ္ဓုပ္ေဗာ္ ကမၼတ႘ပညာမန္ (MMEC) ဂွွ္ျပင္အာရ။ ကၜာေတံဘာတန္သၜဳင္ ေကာန္ဂကူမန္ႏြံဆ (ည႘သာ)သဿးတုဲ ေကာန္ငၛာ္မန္ႏူ ေဒသ ေရဝ္၊ ခ႐ုိင္သဓီု ေကုံာ ခ႐ုိင္မတ္မလီု (ဝင္သၸဝ္)တံ ဒးတုိန္ကတ္လၛတ္ပႜဲ ဌာနပညာ (ဗဟႝု) တုဲ ဒွွ္ခါက္ခုဲ နာနာသာ္တုဲ ဒးေဒါံဇူေထာံဘာသဿးဂၜဳိင္ရ။ လဿဳဟ္ဘာတန္သၜဳင္ေကာန္ ဂကူမန္ ဝင္သၸဝ္၊ ခ႐ုိင္မတ္မလီု၊ အင္ဒင္၊ ခ႐ုိင္ထဝါဲ မံက္ကၜဳင္တုဲ အပံင္ဖအုိတ္ဒွ္အာဘာ (၁၀)တန္ မန္ပိဘာရ။ သြက္ေကာန္ငၛာ္ေဒသ ပယ်ဴႝ(က်ာ္ပိ)ကႝု ဒှာဲဝါဲလီု (IDPs) ပြဴီဗဟႝုတံဂွ္ ဒးအာတုိန္ဘာသၜဳင္ည႘သာရ။ ဗြဲေတဿင္ကြးဘာေကာန္ငၛာ္မန္ေဒသ ပယ်ဴႝ(က်ာ္ပိ) မပၲံကြာန္ ခလံက္ဒန႘၊ဗလးဒုန္ဖၚ၊ဇံင္ကြ႘၊တာဒိင္၊ပလုိင္ဂ်ပန္၊ဂူၐဵ ေကုံာ တံဒပ္(၃)တံ အံင္ ၅-၆ တန္တုဲ မၢး ကၜာေတံဒးတုိန္လၛတ္ပညာပႜဲည႘သာရ။

ေဒါံဇူေထာံႏူဘာမၢး သၸအၥာဘာ၊အၥာဂဥဳဲအုိတ္ရ။ သှာံ ၂၀၀၀ လက္ႀကဵဏံအံင္(၇-၈)တန္တုဲမွ ဒးဆက္တုိန္ဘာပႜဲဌာနပညာ(ည႘သာ) တုဲကြး ဘာတုိန္လၛတ္ပညာတန္သၜဳင္ႏြံစ မြဲ၊ၐါတၜရ။ ဟုိတ္ဖႝုေဍံဟြံအာဂွ္ သၸအၥာဘာ၊ အၥာေလပ္၊ အၥာဂဥဳဲမာန္မံင္ေရာင္။ လၛဳႝလုပ္ေကၜာန္စက ေမၜာန္ ပႜဲဍဳင္ေသံ၊ေကာန္ငၛာ္လၛဳႝေစွ္အာဒှာဲဝါဲ (၁၈) သှာံလၸာ္သဿဝ္သဿးဂၜဳိင္ရ။ မိမလၛဳႝထံက္ပင္ ဟြံမာန္ ေသၛာဲႏူေဒသဂးညးသၠအ္အုိတ္ရ၊၊ ပႜဲ (၂၁) ဗြဝ္ကၜံသှာံဏအ္ မဒွ္ေခတ္ပညာ ၊ ေခတ္ ဒးေလပ္ပညာ ဖအုိတ္ေရာင္ တၛဲဏံေကာန္ငၛာ္မန္ပ႙ု ဂၜံင္ေကၜံဍာန္ကၜက္မံင္ပႜဲ ပေရင္ပညာ ပႜဲဘာေကုာံ မၛးဘာတအ္ဂွ္ ညးဂွ္မြဲ ကၜဳင္ထၞးလပၚကႝုကီု ေရာ။ ညးတၜဒါန္ (NGO)မန္လႝုမြဲ ဂြံကႝုဒါန္ သိုင္ခှံကလဝ္ဘာမန္ႏြံကီုေရာ။ သၛီဂၜိပ္ရံင္ လၸၚဘာ ကဆံင္လၲဳဳပႜဲ ( ေပၚလစီ)ပေရင္ပညာမန္မၢး လးလဝ္ဗ်ဳဳဟာ(အစီအဇန္ပေရင္ပညာဍာ္ဂမၜိဳင္) ဟဿဿဲကီု ၾသန္ဗြေသှက္ပေရင္ပညာမန္ဟဿဲ ၊ ဟြံခုိင္ကၜိဳက္ကီု ပေရင္ပညာဗၜးၐးသၜးပြဟဿဲကီုတုဲ ေကာန္ငၛာ္မန္မှံဳပႜဲ ေဒသပယ်ႝဳေကုာံ(IDPS)တအ္အေခါင္ဆက္လၛတ္ ပညာေအာန္ေစွ္ကၜဳင ္ သုိက္္က္ရ။

ရံင္အာကႝုအၥာဘာလပၚေကာန္ဂကူမန္တံပႜဲ ေဒသဏံမၢးဗြဲမဂၜိဳင္ဘာတုဲအာၐိုတ္ ဆကြာန္ဇကု ဒးကလဝ္တဲုလုပ္သၸအၥာသဿးရဂၜဳိင္၊အၥာဘာလၛႝဳၐုိန္ရဆႝုကဗးႏြံ၊ ယိုက္ေဂၜင္သှာံ လအ ကၜဳင္ကီုေလဝ္ လညာတ္ပေရင္ပညာဂတာပ္ေခတ္ ၊ စရာဲပညာဂတာပ္ေခတ္ဟြံလၛတ္ တဲုစုိတ္လုပ္စမံင္ကုပေရင္ပုိန္ၿဒပ္ဇကုတဲု ဘာသာဇကုရပ္ဂွ္ ဟြံဆုိက္ေဗၵက္ရ။ စရိတ္ထံက္ ပင္အၥာတအ္မြဲဂိတု (800)B၊ မိမညးဍဳင္ကြာန္တအ္ထံက္ပင္စရိတ္စ(150)B(200)အပံင္ (1000)Bႀသန္ဗဿာ(၃၀၀၀၀)လက္အၥာစသုင္ ဟြံရုံဂပ္တုဲ ဒးတိက္ဂၜာဲကေမၜာန္မၛး(သၜဲဳလုပ္မၛး) ရ။ထံက္ပင္အၥာဘာဖအုိတ္ဂွ္ ကၜဳင္ႏူဂေကာံတၜဒါန္(NGO)သဿးတဲုႀသန္ထံက္ပင္ႏူမိမ ညးဍဳင္ ကြာန္မန္တံေအာန္ေကြံေကြံေရာင္။ သြက္ေကာန္ငၛာ္ ေဒသပယ်ႝဳဂြံလၛတ္ ပညာလဿိဳန္ဂွ္ဒး စြံလဝ္ႀသန္ဗြဝ္ေဍံတံေကတ္ေရာင္။ ႏူမိမမန္ ၊ႏူေဗာ္ ၊ႏူအလႝုအသီတံေကာန္ငၛာ္တအ္မင္စဿီ ဒဿံင္ႀသန္ဗြဝ္သြက္ပေရင္ပညာအနာဂါတ္ေတံေရာင္။

သၛီဂၜိ္ပ္ရံင္အကာဲအရာပေရင္ထက္ယုက္ေကာန္ငၛာ္မၢး ၊ ေကာန္ငၛာ္ေတွ္တုဲေဒသ ဏအ္ေကင္ဒွ္လဝ္ယဲဇြဟ္၊္ယဲဆာံ(တုပ္ေကြး)ဒးသုင္လဝ္ဂဥဲဳစဿဇြဟ္ဖအုိတ္ရ။ ေကာန္ငၛာ္ လၛႝဳဒးဒုင္ခ်ိဳတ္အာဘဲယဲဏ ံရိုဟ္လဿဿိဳဟ္ဟြံမာန္ရ။စႏူသှာ ံ(၂၀၀၅)တုဲႏူဂေကံာ MSF (႐ုီဗင္ဂဥဳဲ)ကေပါက္ထံက္ပင္ဝီယဲ (ကေပါက္ဂဥဲဳ)တုဲေကာန္ငၛာ္တအ္အေခါင္ဝီယဲေအာန္ေစွွ္္ ရ။ အခိင္ညးခ်ဳဳလိက္ဏအ္ႏြံပႜဲရုင္ဂဥဲဳေခ်ံဍာ္(2010)ဂွ္ေကာန္ငၛာ္အဝဲ (၅)သှာံဂမၲဵတိုန္(100) လပၚလၲဳဳ ဂြံေဖ်ံဂမၲဵဂွ္ ဂဥဳဲဟဿဲ ဒးဗကန္႐ုင္ဂဥဳဲဗဟႝု (ေစာဝ္ချပဳ) ႏြံရ။ ဒဒွ္ရ ကိစၥပေရင္ထတ္ ယုက္ေကာန္ငၛာ္တံ ကိစၥေဇှာ္ဒံဿင္ဂွ္ ညးမဒွ္ မိမမန္ မိသဟာဲမန္တံတီဒံဿင္ဖအုိတ္ရ။ ယဲဆာံ (တုပ္ေကြး) ပႜဲေဒသပယ်ဳႝ က်ာ္ပိဂွ္ ဇဿာပ္သှာံႏြံဒံဿင္တုဲ ေကာန္ငၛာ္တံဒးဆႝုဂဗဒံဿင္ လဿိဳန္ရ။ ပေရင္စႝုဒှါထတ္ယုက္၊ပေရင္ကႝုပညာထတ္ယုက္စပ္ကႝုေကာန္ငၛာ္ ကုမိမညးဍဳင္ကြာန္တအ္ ဟြံဆႝုမြဲဝါဏံရ။ အဓိက ပႜဲေဒသပယ်ဳႝဝြံ ေကာန္ငၛာ္အၾကာအယုက္ ၁၃-၁၄သှာံ သုင္ကၜဳင္ ၐံက္၊ဘ႘ယာ၊အရက္ တုဲေဂတ္ေဝင္အခိင္ဗၲံရ။ ေကာန္ငၛာ္လၛဳႝ သုင္ေစာဲဂဥဳဲၐူမာဲ (ဂဥဳဲေခ်ံ)ဂၜဳိင္ ကၜဳင္ရ။
(၄) မုဟုိတ္ေရာ ပႜဲေဒသပယ်ဳႝဝြံရာန္ေကတ္ ဂဥဳဲေခ်ံေလာဲသြာတုဲအနာဂတ္ ဂတ ေတံဒးဒွ္တဝိင္ပေရင္ထတ္ယုက္ေကာန္ငၛာ္ေရာင္
အကာဲအရာအေခါင္အရာေကာန္ငၛာ္ ေဒသပယ်ဳႝေကုံာIDPs ပႜဲေဒသပယ်ဳႝ(က်ာ္ပိ) လၸာ္တိေသံ ေကာန္ငၛာ္မန္ပႜဲဍဳင္ေသံႏြံဗြဲမဂၜဳိင္ရ။ ဟုိတ္ႏူ ပေရင္ပညာတဵတက္တုဲ သြက္ ေကာန္ဍဳင္ေသံဂမၜဳိင္ႏူဌာန (ပညာေရးဝန္ႀကီး) ထံက္ပင္ကႝုႀသန္ ၁၀၀ ဘီလီယာံၿပဳိင္ရ။ ေကာန္ငၛာ္ေသံတအ္ဂြံအေခါင္ကတ္ပညာ ငၛဳဟ္မးသဿးစႝုကႝုစုိပ္ (၁၅)သှာံရ။ ေကာန္ငၛာ္မှဳံပႜဲ ကြာန္ဝကၤ၊ဝိဇၨထုိရ္တံ ဂြံဒုင္စအေခါင္အရာအုိတ္ေရာင္။ ေကာန္ငၛာ္မှဳံတိဍာ္ဗဿာ(က်ာ္ပိ)၊ ခ လံက္ဒန႘တံဂွ္ ပေရင္ဒုင္စသုင္ စပ္ကႝုအေခါင္အရာေကာန္ငၛာ္တုဲ ႏူဌာနပညာဗဟႝုေဗာ္ဍဳင္ မန္တဿိကီု၊ ႏူဌာနပညာ(က်ာ္ပိ) ႏူအလႝုအသီပှာန္တံကီု အေခါင္အရာစပ္ကႝုပညာကီု၊ထတ္ ယုက္ကီု ဟြံဂြံဒုင္စသုင္မြဲဝါဏီရ။ (ဥပမာ-အစ႘အဇန ္ထံက္ပင္ၾသန္ေကုံာ ကေပါတ္ႀကိယာ ဘာ) ေကာန္ငၛာ္ေဒါံဇူလဝ္ဘာတံဂွ္ နကႝုအစ႘အဇန္ပေရင္ပညာမၛးဘာ ကဆံင္မူလ၊ လ ေလၵာဝ္ပံင္ကႝုမာန္မၢး သြက္ေဍံတံဂၜံင္ဍာန္သြက္ဂြံဆက္ကတ္အာပညာဂွ္ စဿ႘စဂြံဏီရ။

စပ္ကႝု ေကာန္ငၛာ္မန္ (ကြးဘာမန္) အံင္လဝ္(၈)တန္ပႜဲေဒသ(က်ာ္ပိ)တံ ဂြံဆက္လၛတ္ အာပညာ တန္သၜဳင္မာန္ညး မဒွ္မိမကြးဘာ၊ ညးအာကႜဳိိပ္ပညာ(လ်ဴိင္ပညာပြိဳင္ဍဳင္) ေကုံာဂေကံာအၥာ ဘာတံ ဒးခ်ပ္ဇန္သ႘ကၜ႘ညးသကအ္ စပ္ကႝုပေရင ္ဂြံဆက္တုိန္ အာဘာ ေရာင္။ ညးမဒွ္မိမ၊အၥာ ကုလ်ဴိင္ပညာတံ ဖန္ဗဒွ္ကႝုအေခါင္အရာ ကုေကာန္ငၛာ္မန္တံမွ ကြံဘာတံဂြံဒုင္စအေခါင္အ ရာေကာန္ငၛာ္ဂမၜဳိင္ေရာင္။ ႏူကႝုဂေကံာ ေရင္တၜဳင္ဖႝုပေရင္ပညာ ေကုံာပေရင္ေဖာအ္ေျဗဝ္ညး ဍဳင္ကြာန္တံ ၐုိန္ရခ်႘ဒရာင္မံင္ႏြံကီုေလဝ္ ဟုိတ္ႏူပေရင္ ပညာဗၜးၐး သၜးပြးဟြံမြဲတုဲ လက္ႀကဵ ဏံယွအ္ေထံာစုိတ္၊ သာဲေထာံတုဲ ပႜဲေဒသခ်႘ဒရာင္ဂြံ ဒှာဲဗၜးၐးသၜးပြးႏြံဂွ္ၿပံင္ဆုဲအာဓမံက္အာ ႐ုပ္ရဵကေလမၜာန္ (project) ညးတံရ။

(၄) တင္ကႝုကသပ္စပ္ကႝုပေရင္ပညာကုထတ္ယုက္ေကာန္ငၛာ္
(၁) ေကာန္ဂကူပ႙ုသြက္ေကာန္မန္ၾသန္ဗြဝ္ပညာမန္ ညံင္ဂြံသိုင္ခှံပေကံာစြံလဝ္ ပႜဲ တုိက္ၾသန္ (Bank Mon) ကီု။
(၂) ေကာန္ဂကူပ႙ု သြက္ထတ္ယုက္ေကာန္ငၛာ္မန္ညံင္ဂြံ သုိင္ခှံပေကံာစြံလဝ္ၾသန္ (Bank Mon) ကီု။
(၃) ပေရင္ပညာမၢးဘာ (or) အပႜဲဘာညံင္ဂြံေဗၲာန္႑ပုဂၢလိက (ပူဂႝု) မာန္သုင္ေစာဲ ပေရင္ပညာဗၜးၐး (ပညာေရးလြတ္လပ္မွဳ) free education ကီု။
(၄) ေကာန္ငၛာ္တံဂြံဒုင္စ႐ွ္သာ "အေခါင္အရာေကာန္ငၛာ္ဂၜးကဝ္" မာန္ မိမညးဍဳင္ ကြာန္တံ ဒးဖန္ဇန္ကႝုအစ႘အဇန္ဗြဲေတဿင္တံေရာင္။
ဇဿာပ္ေကာန္ငၛာ္ႀသဝ္ကႝုဂြံကလိဂြံ ပေရင္ပညာဂတာပ္ေခတ္ဂမၜဳိင္အုိတ္ညိအဵ။